• Historia Rogowa

        • ROGOWO, obecnie wieś o zabudowie miejskiej, od 1975 r., siedziba gminy leży nad Jeziorem Rogowskim (powierzchnia 293,3 ha) na północno - wschodnich krańcach Wielkopolski. od południa graniczy z Kujawami, a od północy z Pałukami. Położenie, prawie na styku trzech różnych regionów etnograficznych, sprawiło, że krzyżują się tu wpływy kulturowe Wielkopolski, Pałuki Kujaw, Rogowo leży na terenie najstarszego osadnictwa okresu prasłowiańskiego.

          Przed przeszło 2,5 tyś, lat, w VI 1V p.n.e. był to obszar, na którym znajdowały się liczne prasłowiańskie osady kultury łużyckiej. Świadczą o tym pozostałości licznych osiedli, odkrytych podczas prac wykopaliskowych w najbliższym sąsiedztwie Rogowa,w Biskupinie i Izdebnie.

          W okresie formowania się państwa polskiego Rogowo leżało na obszarach stanowiących centralny ośrodek kształtującej się Polski Piastowskiej.

          Najstarsza wzmianka o Rogowie pochodzi już z 1311 r. w dniu 25.IV1311 r., Mroczko z Rogowa, syn Przecława z Żernik mnożna więc domniemywać, że otrzymał Rogowo w wyniku podziału majętności ojcowskiej w katedrze gnieźnieńskiej zwrócił zakonowi Bożogrobowców wieś Pawłowo, którą miał od zakonu w zastawie. Następni właściciele przyjęli od nazwy osady nazwisko Rogowscy i pieczętowali się herbem Grzymała. Rogowo musiało więc już być osadą znaczną i starą skoro już w 1380 roku była osadą lokowaną na prawach miejskich. Nie zachował się ani dokument lokacyjny, ani żaden zapis, podający dokładną datę nadania osadzie praw miejskich. Jedynie wzmianka w dokumencie z 1380 r określająca Rogowo jako "civitas" pozwala stwierdzić, że już wówczas była ona miastem. Chociaż należy . założyć z dużą dozą prawdopodobieństwa, że lokacja musiała nastąpić raczej wcześniej. Można jednak jedynie z całą pewnością stwierdzić, że w 1380 r, Rogowo było miastem tę właśnie datę przyjąć hipotetycznie jako rok nadania mu praw miejskich.

          Herbem miasta była łódź z dwoma skrzyżowanymi nad nią wiosłami, pomiędzy którymi znajdowały się trzy gwiazdy. Tło herbu amarantowe, łódź i wiosła w kolorze żółtym a gwiazdy w kolorze niebieskim. Ulegał on, zwłaszcza rysunek łodzi, w ciągu wieków pewny modyfikacjom, a w późniejszym okresie szczyt tarczy zwieńczony został skrzydłami i głową anioła. Również nazewnictwo nie było ustalone, gdyż jeszcze do końca wieku XIX używano w publikacjach i dokumentach wymiennie nazwy ROGÓW lub ROGOWO.

          Nowo utworzone miasto nie wykazywało jednak z różnych względów specjalnej dynamiki rozwojowej. Między . innymi i z tego powodu, że był to teren licznych lokacji miejskich w XIII i XIV wieku otrzymały prawa miejskie takie osady jak leżące w najbliższym sąsiedztwie Gąsawa, Wenecja, Żnin, Szubin i Kcynia, w pobliżu leżały ponadto takie prężne ośrodki jak Inowrocław i Gniezno, przy czym to ostatnie oraz Żnin, ze względów na swych właścicieli - arcybiskupów gnieźnieńskich uzyskiwały w tych wiekach wiele korzystnych przywilejów. W 1580 roku było w Rogowie zaledwie 7 rzemieślników, 6 rybaków, 1 komornik i piekarka. W tym też właśnie roku Rogowo dekretem starosty generalncgo Wielkopolski zostało zamienione z miasta na wieś:
          "ex oppido villa" jak cytuje w swej publikacji "Polska w XVI wieku" Pawiński. Decyzja ta nie spowodowała oczywiście żadnych istotnych zmian w rozwoju Rogowa i trybie życia jego mieszkańców. Osada posiadała w dalszym ciągu układ przestrzenny i zabudowę o charakterze miejskim. Ponadto wybudowano w nim młyn wodny o dwóch kołach.
          W okresie "potopu" szwedzkiego, Rogowo zostało doszczętnie zniszczone: obrabowanie
          i spalone. Ówczesny właściciel Rogowa  Albert Węgierski odbudował je w całości. Obecny układ przestrzenny pochodzi z tego okresu. Następnie 15 czerwca 1672 r. odnowił i potwierdził miastu dawne przywileje. Były to już druga lokacja Rogowa. Po II rozbiorze Polski miasto znalazło się pod zaborem pruskim. Zamieszkiwało je 210 mieszkańców.
          W tym stanie ostatni właściciel Rogowa, Jakub Korytowski - miecznik gnieźnieński sprzedał je rządowi pruskiemu.

          Na pewno świadomość narodowa mieszkańców Rogowa była silna, zwłaszcza, że w XVIII wieku Rogowo posiadało szkółkę parafialną. W 1794 r. podczas marszu Dąbrowskiego do Wielkopolski w okresie Powstania Kościuszkowskiego, w Rogowie stacjonował oddział 1otny z korpusu Dąbrowskiego pod dowództwem Stanisława Bielamowskiego. Po upadku powstania Kościuszkowskiego i trzecim rozbiorze Polski rozwój miasta, został zahamowany. W 1809 r., Rogowo liczy zaledwie 200 mieszkańców, a w 1811 liczba ich spadła do 137.

          Po zakończeniu wojen napoleońskich, na mocy traktatu wiedeńskiego ziemie, które pozostały pod panowaniem pruskim, a więc i Rogowo, zaczęły podlegać systematycznej, stale pogłębiającej się akcji germanizacyjnej. W 1818 roku władze pruskie dokonały nowego podział administracyjnego zagarniętych ziem polskich. Miasto Rogowo znalazło się w nowo utworzonym powiecie mogileńskim. W tym układzie pozostało do 1887 roku, kiedy to utworzono powiat żniński.

          Powstanie Listopadowe nie znalazło szerszego rezonansu na brutalnie germanizowanych terenach. W l845 r., utworzono Towarzystwo Łowieckie, które było zakonspirowaną organizacją powstańczą. W marcu 1848r. podczas Wiosny Ludów prawie cały mieszkańcy Rogowa wypędzają z miasta pruskich żandarmów, wywieszają flagi i godła narodowe i powołują polskie władze. W 1849 roku, na polecenie władz pruskich rozebrano stary ratusz w Rogowie, a zostaje zbudowany nowy obiekt dla pruskiej administracji miasta. W 1883r w 400 rocznicę urodzin Marcina Lutra został oddany do użytku w Rogowie, wybudowany w centrum miasta, na środku rynku kościół protestancki, jako symbol procesu niemczenia miasta i okolicznych wsi, gdyż władze pruskie, aby pogłębić antagonizmy narodowe, osiedlały na ziemiach wykupionych od Polaków przede wszystkim Niemców wyznania protestanckiego. Po utworzeniu w l886r. Komisji Kolonizacyjnej z niesłychaną brutalnością przeprowadzono rugi, stosując wszystkie próby przymusu ekonomicznego i politycznego do bezprawia włącznie. Poprawia się natomiast sytuacja ekonomiczna miasta, które po wielkim pożarze z l804 roku, który dokonał olbrzymich spustoszeń, ponownie zaczyna się rozwijać. Poważny wpływ na ten stan rzeczy, obok innych czynników, miał rozwój sieci komunikacyjnej. W 1871r. zostaje wybudowana droga bita na trasie Bydgoszcz-Żnin-Rogowo, a w latach 1884/93 kolejki wąskotorowej na trasie: Żnin Rogowo-Ośno. Linia o długości 32 km, służyła dla ruchu osobowego i towarowego.

           

          POWSTANIE WIELKOPOLSKIE I OKRES DWUDZIESTOLECIA MIĘDZYWOJENNEGO

           

          W dniu 27 XII.1918 r., w dniu, w którym do Poznania przybył Ignacy Paderewski wybuchło w mieście powstanie zbrojne ludności. To żywiołowe, wystąpienie miało na celu wyzwolenie Wielkopolski i Pomorza, które nie chciały czekać pod zaborem pruskim na decyzje, jakie podejmie w sprawie przynależności tych ziem konferencja pokojowa w Paryżu. Wiadomość o wybuchu zbrojnego powstania w Poznaniu dopinguje lokalne rady ludowe, które aktywizują swą działalność i rozpoczynają przygotowania do przewrotu zbrojnego na swoich terenach. W Rogowie tworzy się w konspiracji oddział powstańczy złożony z mieszkańców Rogowa i okolicznych wsi. Wczesnym rankiem 1 stycznia 1919 r. opanowuje on Rogowo i przyłącza się do maszerującego na Żnin zgrupowania powstańczego. Organizatorem oddziału rogowskiego i akcją opanowania Rogowa przewodził Franciszek Bernard, a pierwszym komendantem miasta z ramienia władz powstańczych został mianowany Władysław Szulc. W wyniku zdecydowanego natarcia połączonych jednostek na stacjonujący w Żninie garnizon pruski miasto to zostało jeszcze w tym samym dniu wyzwolone. Odzyskanie niepodległości przez Rogowo okazało się trwałe mimo zmiennych kolei walk na. froncie. Sformowanie w Rogowie silnego oddziału powstańczego i jego postawa podczas całego powstania, jest najlepszym dowodem że mimo silnych nacisków germanizacyjnych miasto zachowało przez cały czas rozbiorów wybitnie polski charakter.

          Pierwszym polskim burmistrzem miasta został Franciszek Sobczak. Powstają liczne polskie organizacje o charakterze społecznym i kulturalnym: do niezwykle aktywnych w okresie międzywojennym należało założone w roku 1926 Koło Powstańców i Wojaków kultywujących tradycje walk z okresu Powstania Wielkopolskiego. Do niezwykle czynnych należało Towarzystwo Gimnastyczne "Sokół" któremu miejscowe społeczeństwo ufundowało ze składek społecznych sztandar, który został przechowany . podczas okupacji i obecnie znajduje się w Izbie Pamięci Narodowej w miejscowej Publicznej Szkole Podstawowej. Ogniskiem .wokół którego koncentrowało się nie tylko życie kulturalne miasta był założony w tym okresie, chór "Jutrzenka", który szybko osiągnął wysoki poziom, uczestnicząc w licznych konkursach i zjazdach śpiewaczych na terenie Wielkopolski i Pomorza. Niewiele natomiast zmieniło się w sytuacji społecznej i gospodarczej miasta, które poza młynem i gorzelnią nie miało większych zakładów przemysłowych i w związku z tym nie wykazywało tendencji rozwojowych. W wyniku wprowadzenia w życie ustawy samorządowej z 23 marca 1933 r. Rogowo utraciło prawa miejskie.

           

          ROGOWO W OKRESIE II WOJNY ŚWIATOWFJ I OKUPACJI

          W dniu 8 września do Rogowa wkroczyły wojska niemieckiego okupanta. Padł wówczas jeden symboliczny strzał oddany przez Polaka, który ujęty przez hitlerowców został natychmiast rozstrzelany. Praktycznie więc już od pierwszych dni wojny znalazło się Rogowo pod okupacją hitlerowską. Jednakże jeszcze przed zajęciem Rogowa i gminy przez regularne oddziały wojskowe ujawniły się doskonale zorganizowane i uzbrojone oddziały Selbschutzu, składające się z miejscowych niemieckich kolonistów. Przejmowali oni urzędy i instytucje państwowe oraz zakłady przemysłowe, niszczyli polskie emblematy, napisy polskie w miejscach publicznych oraz terroryzowali ludność polską. W samym Rogowie zamordowali oni w sposób bestialski czterech mieszkańców gminy : Jana Zanto z Czewujewa, Jana Białasa z Izdebna, Stanisława Wesołowskiego ze Złotnik i Piotra Wajerta z Wiewiórczyna oraz przypadkowo przebywającego w Rogowie Hieronima Różańskiego z Mokronos. 9.X.1939 r., na skutek denuncjacji aresztowano dalszych czterech mieszkańców Rogowa: Kazimierza Ćwiklaka, b. woźnego gminy Rogowo (64l.), Michała Bernarda, kupca (43 lata), Stanisława Ratajczaka, robotnika (31 lat) i Tadeusza Budzińskiego, robotnika rolnego (28 lat). Wywieziono ich do Bydgoszczy, gdzie po kilku dniach - 14.IX.1939 -  wszyscy zostali w trybie doraźnym skazani na karę śmierci i natychmiast rozstrzelani na dziedzińcu więziennym, przy ul. Wały Jagiellońskie. Razem z nimi rozstrzelano, aresztowanego w tym samym dniu 30-letniego kierownika szkoły w Rogówku - Witolda Owsienkowskiego. Kilku mieszkańców Rogowa nie powróciło z kampanii 1939 r., a wielu wywieziono do obozów koncentracyjnych lub na roboty przymusowe do Rzeszy. W grudniu 1939 r. Rogowo i okoliczne wsie : Złotniki, Grochowiska Szlacheckie, Grochowiska Księże, Czewujewo, Izdebno, Recz, Niedźwiady i Skórki przeżyły tragedię przymusowego wysiedlenia. Według relacji H. Soloch, która była naocznym świadkiem wysiedlania gospodarza z miejscowości Recz, wysiedlanych obudzono w trakcie nocy, dając im 15 min. czasu na opuszczenie gospodarstwa, bez prawa zabierania wartościowych przedmiotów i ciepłej odzieży. Mogli zabrać ze sobą tylko zapas żywności na kilka dni. Z tej rodziny, składającej się z rodziców czworga dzieci w wieku od kilku miesięcy do lat siedmiu, dwoje najmłodszych dzieci zmarło głodu podczas transportu. Mieszkańców Rogowa i gminy Rogowo wysiedlono w okolice Mińska Mazowieckiego lub na Lubelszczyznę. Gospodarstwa natychmiast obejmowali nowi właściciele - Niemcy, tak zwani Baltendeutsche, sprowadzeni z nadbałtyckich republik Związku Radzieckiego Litwy i Łotwy. W całości zostały przejęte przez Niemców nieliczne zakłady przemysłowe i zakłady usługowe. Polacy, którzy uniknęli wysiedlenia, otrzymywali przez cały czas okupacji niższe od Niemców płace, przy równocześnie wyższym podatku dochodowym. Ponadto mieli oni inne, wyznaczające niższe racje żywnościowe i zaopatrzeniowe, kartki na żywność i odzież. W miejscach pracy i publicznych obowiązywał surowy zakaz używania języka polskiego, a każdy Polak musiał kłaniać się każdemu umundurowanemu hitlerowcowi. Wyjątkowo ponure i przygnębiające były więc w Rogowie lata okupacji, gdyż na miejscu pozostało niewielu Polaków, pozostających pod stałą kontrolą okupantów, bezwzględnych i wyjątkowo nieżyczliwie nastawionych do wszystkiego co polskie.

          ROGOWO W POLSCE LUDOWEJ

          Generalna zimowa ofensywa radziecka, która ruszyła w styczniu na całej linii frontu, przyniosła wolność Rogowu i okolicy. Hitlerowscy wycofali się w panice, nie próbując nawet stawiać oporu i już 22.I.1945r. do miasta wkraczają pierwsze oddziały Armii Radzieckiej. Już następnego dnia zorganizowano pierwszy po wyzwoleniu aparat administracyjny gminy a wszystkie instytucje, urzędy i zakłady użyteczności społecznej podjęły normalną pracę., Od 23.I.1945 r, funkcję tymczasowego wójta gminy, potwierdzoną wkrótce oficjalną nominacją pełni Władysław Szymczak. Kierownictwo i opiekę nad poszczególnymi ważniejszymi instytucjami przejęli: kolejki powiatowej - Adam Derech, poczty - Szymon Chrząszczak, szkoły - Tadeusz Pietras, ośrodka zdrowia -- lekarz Mieczysław Karnowski. 13.11.1945 wójt gminy Rogowo powołał do życia Ochotniczą Straż Pożarną, której pierwszym prezesem został wybrany Michał Szulc, a naczelnikiem został mianowany Antoni Chudziński. Wkrótce wybrano też Radę Narodową, której pierwszym przewodniczącym wybrano Jana Maniaka. Podjęła ona natychmiastowe urzędowanie, przeprowadzając m. in. na terenie gminy reformę rolną, przy czym wiele majątków obszarniczych, a wysokiej kulturze rolnej i dobrze zagospodarowanych, m. in. Marcinkowo Górne i Dolne oraz Izdebno pozostawiono jako wzorcowe Państwowe Gospodarstwa Rolne. W maju 1945 r. zakończono prace nad reformą rolną w Grochowiskach Księżych, a do połowy czerwca 1946 r. — podobnie jak w całym pow. żnińskim - reforma rolna została zrealizowana w całości i zakończona. Gospodarstwa byłych kolonistów niemieckich zostały natomiast zasiedlone przez chłopów bezrolnych lub repartiantów Polaków przybyłych ze Związku Radzieckiego. W styczniu 1945 r. rozpoczęła też funkcjonowanie radziecka komendantura wojskowa. Komendantem wojskowym z ramienia Armii Radzieckiej w Rogowie był por. Paweł Borykin, z zawodu nauczyciel. Ważnym wydarzeniem w tym pierwszym roku wolności było przeprowadzenie ekshumacji zwłok zamordowanych na terenie Rogowa w 1939 r. Polaków a następnie manifestacyjnego pogrzebu. Trumny z prochami były wystawione na widok publiczny, a następnie odbył się wiec i manifestacyjny pogrzeb, w którym wzięły udział władze powiatowe, oficerowie i żołnierze wojska polskiego, organizacje społeczne oraz mieszkańcy Rogowa i najbliższych okolic. Już w lutym 1945 r. został wybrany Komitet Gminny PPR, I sekretarzem został Ignacy Fryczyński. W 1946 r. I. Fryczyński został powołany do innej działalności, a na jego miejsce wybrano sekretarzam KG PPR w Rogowie Kazimierza Purczyńskiego, który to stanowisko sprawował do zjednoczenia i utworzenia w Rogowie Komitetu Gminnego Polskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej. Restytuują i poszerzają swoją działalność organizacje społeczne i kulturalne, likwiduje się zniszczenia wojenne. 10.X.1945 r. rozpoczyna działalność Towarzystwo Śpiewu „Jutrzenka", którego dyrygentem przez następne dziesięciolecia jest T. Pietras, a już 7.VII.1946 r. odbył się w Rogowie I Okręgowy Zjazd Śpiewaczy. W 1946 powstaje Koło Powstańców i Weteranów, przekształcone w 1949 w aktywny oddział ZBoWiD. 1.I.1948 oddano do użytku dobrze wyposażony Ośrodek Zdrowia. W 1949 r. utworzono Gminną Bibliotekę Publiczną z księgozbiorem liczącym 1146 woluminów. W 1950 r. odbudowano zniszczony podczas działali wojennych most na Wełnie oraz przywrócono pierwotny wygląd Rynku. W roku 1947 utworzono Wiejski Klub Sportowy, który posiadał 3 sekcje: piłki nożnej, siatkówki i lekkoatletyczną. W 1950 r. został przekształcony w Ludowy Klub Sportowy pod patronatem Gminnej Spółdzielni „Samopomoc Chłopska" dzięki inicjatywie Klemensa Maciaszczyka, który pozyskał pomoc trenerską swego brata, reprezentanta Polski i olimpijczyka w hokeju na trawie - Narcyza Maciaszczyka. LKS Rogowo stal się szybko klubem liczącym się w nic tylko w kraju. GS zakupiła sprzęt dla nowej sekcji hokeja na trawie, która pod fachowym kierownictwem szybko osiąga znakomite wyniki sportowe. Już w 1955 r. seniorzy wywalczają mistrzostwo Pomorza i awans do II ligi a juniorzy mistrzostwo Pomorza i udział w finałach mistrzostw Polski. Po dwóch latach juniorzy LKS Rogowo przywożą do rodzinnej wioski tytuł wicemistrza kraju. Było to wydarzenie bez precedensu. „Laskarze" z Rogowa liczą się w swej dyscyplinie jako jedna z czołowych polskich drużyn. W 1963 r. seniorzy awansują do I ligi, gdzie ze zmiennym szczęściem walczą obecnie, a juniorzy m. in. w 1979 r. zdobywają tytuł mistrza Polski oraz wywalczają na Ogólnopolskiej Spartakiadzie Młodzieży w Bydgoszczy brązowy medal. Od 1969 r. w Rogowie odbywają się doroczne Międzynarodowe Turnieje Hokeja na Trawie o Memoriał Klemensa Maciaszczyka, przedwcześnie zmarłego animatora życia sportowego wsi. Biorą w nim udział czołowe drużyny polskie oraz zagraniczne. W 1950 r. Rogowo zmienia przynależność administracyjną i wraz z pow. żnińskim wchodzi w skład woj. bydgoskiego. W 1954 r., na podstawie ustawy o reformie podziału administracyjnego wsi i powołania gromadzkich rad narodowych z 25.IX.1954 r. powołano Gromadzką Radę Narodową i Gromadę Rogowo, składającą się z miejscowości: Rogowo, Gałęzewo, Grochowiska Szlacheckie, Izdebno, Rzym i Wiewiórczyn. Obejmowała ona 4,42 tys. ha z 2,45 tys. mieszkańców. Znaczącym wydarzeniem dla życia Rogowa i całej gromady było rozpoczęcie w 1969 r. budowy nowej szkoły, nowoczesnej i znakomicie wyposażonej. 2.IX.1971 r., w obecności władz powiatowych została ona oddana do użytku, otrzymując imię Mikołaja Kopernika. 1.I.1973 r., na podstawie „Ustawy" z 29.XI.1972 r. o utworzeniu gmin i zmiany ustawy o radach narodowych, decyzją władz wojewódzkich została utworzona gmina Rogowo i wybrana nowa Gmina Rada Narodowa. Przewodniczącym tej pierwszej rady, składającej się z 44 radnych, w tym 22 członków PZPR, 12 członków ZSL i 10 bezpartyjnych, został wybrany Edward Pilaczyński. Był to moment przełomowy dla rozwoju samego Rogowa. Jeszcze w rok po reorganizacji, według stanu na dzień 31.XII.1974 r. Rogowo zamieszkiwało 1211 osób, a więc zaledwie o 11 osób więcej niż w roku 1965. Natomiast na koniec 1979 ilość mieszkańców wzrosła do 1981 osób, w tym 972 mężczyzn i 1009 kobiet. Wzrost liczby mieszkańców w okresie pięciu lat o prawie 40% wyraźnie świadczy o dynamicznym rozwoju miejscowości. W 334 budynkach mieszkalnych znajdowały się 462 mieszkania. W składzie zawodowym mieszkańców najliczniejszą grupę stanowili robotnicy i rzemieślnicy (245 osób), rolnicy (51 osób), nauczyciele (39 osób), pracownicy handlu i gastronomii (38 osób), ekonomiści (34 osoby) i pracownicy służby zdrowia (17 osób). Skład ten określa wyraźnie funkcję Rogowa w stosunku do pozostałych miejscowości gminy. Zatrudnieni są oni w takich zakładach jak: Bydgoskie Fabryki. Mebli - Zakład nr 16, Spółdzielnia Kółek Rolniczych z Międzykółkową Bazą Maszynową, Młyn Gospodarczy, Państwowy Ośrodek Maszynowy, tartak i gorzelnia. Młodzież kształci się w Zbiorczej Szkole Gminnej i Zasadniczej Szkole Rolniczej . Walory krajobrazowe i rybne jeziora oraz położenie trasach turystycznych: Szlaku Piastowskim i „szlaku czerwonym” ze Żnina sprawiły, po roku 1970 Rogowo nabiera turystycznego charakteru. Obok pięknego zabytku, kościoła parafialnego p.w. św. Doroty, wybudowanego w latach 1828/31 w stylu klasycystyczno-neogotyckim, z bezcennym zabytkiem w postaci monstrancji (wykonanej ok. 1670 r., przypuszczalnie przez poznańskiego złotnika - J. Brożka) oferuje turystom wygodne miejsca w niedawno oddanym do użytku hoteliku oraz wyżywienie w stylowej restauracji „Pod Wiosłami'', nawiązującej swą nazwę do herbu osady.

          Znaczną część tekstu zaczerpnięto z monografii Janusza Księskiego